Pomimo, iż niektóre określenia są nadal w użyciu, to większość ze staropolskich miar zostało zapomnianych. Możemy jednak często spotkać się z tymi miarami podczas oglądania filmów i czytania książek z umiejscowieniem akcji kilkaset lat temu, zarówno tych anglojęzycznych jak i polskich. Nie można zapomnieć o żyjących ludziach starej daty, którzy dalej mogą posługiwać się takim słownictwem. Hasła takie jak ile to tuzin, ile sztuk ma kopa, co oznacza mendel, sztyga, izba, wielka setka lub wielki tysiąc, mogą stanowić ciekawe pytanie w krzyżówkach i teleturniejach. Zapraszamy do naszego artykułu pt. “Ile to tuzin, kopa, mendel i inne staropolskie miary?”
Przejdź na skróty:
Ile to tuzin?
Najprościej ujmując tuzin to inna nazwa liczby dwanaście. Używany jest w kontekście określeniu liczby sztuk, najczęściej w handlu. Nazwa ta pochodzi z łaciny od słowa “duodecim” i jest to liczebnik o wartości dwanaście.
Odpowiedź na pytanie: ile to tuzin? jest bardzo prosta:
- Tuzin to 12 sztuk.
Co ciekawe, już w Mezopotamii powstał aramejski system liczbowy, który jako podstawę przyjmował liczbę dwanaście. W niektórych krajach miara ta jest nadal często wykorzystywana przy określaniu oficjalnych miar np. w USA, stopa to tuzin cali, ale nie tylko. Dzięki niemu powstały także kolejne wielokrotności np.:
- 5 tuzinów to 1 kopa,
- 12 tuzinów to gros,
Nie jest błędem kupowanie np. pół tuzina jaj, czyli 6 jaj. Mało tego, w niektórych krajach możesz spotkać się ze specjalnymi opakowaniami na jajka, które nie są w innej ilości jak dwanaście. W Polsce natomiast nie jest problemem zakup opakowania z pół tuzinem jaj.
Ile to kopa?
W Polsce kopa była stosowana przede wszystkim do obliczania zbiorów rolnych. Z biegiem lat zaczęto wykorzystywać ją do innych celów jak np. do handlu, powiedzeń (“kopę lat!”), czy też kopa stanowiła jednostkę obrachunkową (stanowiła określenie 60 groszy praskich w średniowiecznej Polsce). Kopa była odpowiednikiem 5 tuzinów lub 4 mendli.
Odpowiedź na pytanie: Ile to kopa? to:
- Kopa to 60 sztuk (5 * 12 sztuk = 60 sztuk)
Występowały także inne rodzaje kopy:
- stopa piętna to 50 sztuk,
- kopa chłopska to 64, 80 lub 100 sztuk w zależności od okresu i regionu,
Ile to mendel?
Mendel to zwyczajowa miara liczbowa, określająca liczbę sztuk. Stosowano ją wyłącznie do produktów rolnych, stąd też nadal można spotkać to słowo na bazarze. Mendel odpowiada ¼ kopy.
Odpowiedź na pytanie: “Ile to mendel?” brzmi:
- Mendel to 15 sztuk (kopa / 4 = 60 sztuk / 4 = 15 sztuk)
W niektórych regionach istniał jeszcze mendel chłopski i oznaczał on 16 sztuk.
Na podkarpaciu układa się snopy zboża w mendle – podstawę stanowią cztery snopy ułożone kłosem do środka, następnie dwie kolejne warstwy, a na górze układano trzy snopy.
Ile to sztyga?
Sztyga to także pozaukładowa jednostka miary, która jest odpowiednikiem ⅓ kopy. Aktualnie niezwykle rzadko spotyka się to słowo. Dawniej stawiano sztygi, czyli układano snopy zbóż. W praktyce jednak sztygi składały się z mniejszej ilości, zwłaszcza kiedy zboże było wilgotne.
Odpowiadając na pytanie: Ile to sztyga?
- Sztyga to 20 sztuk (Kopa / 3 = 60 sztuk / 3 = 20 sztuk)
Ile to izba?
Choć kojarzy się z pomieszczeniem w domu, kolejną staropolską miarą jest izba. Stanowi ona odpowiednik ⅔ kopy lub 2 sztyg.
Odpowiadając na pytanie: “ile to izba?”
- Izba to 40 sztuk (2 sztygi = 2 x 20 sztuk = 40 sztuk)
Ile to wielka setka?
Następną wielokrotnością tuzinów jest wielka setka. Nazwa wskazuje na to, że będziemy mięli do czynienia z ilością większą niż 100. Dużo się nie mylimy, ponieważ wielka setka stanowi 10-cio krotność tuzina.
Odpowiedź na pytanie: “ile to wielka setka?” to:
- Wielka setka to 120 sztuk (10 tuzinów = 10 * 12 sztuk = 120 sztuk)
Ile to gros?
Tuzinem tuzinów jest nazywany gros. Odnosi się on do dużej liczebności nie tylko produktów rolnych, ale także innych.
Odpowiedź na pytanie: “ile to gros?”
- Gros to 144 sztuki (tuzin tuzinów = 12 sztuk * 12 sztuk = 144 sztuki)
Podsumowanie
Staropolskie miary swoje zastosowanie miały głównie od XIV wieku do XIX wieku. Były wykorzystywane do handlu, a nawet jako system obrachunkowy. Wszystkie poniższe miary służyły do oznaczenia ilości danego towaru lub ilości sztuk ogółem.
- 1 tuzin to 12 sztuk, a tuzin jaj to 12 jaj,
- 1 mendel to 15 sztuk, a mendel jaj to 15 jaj,
- 1 sztyga to 20 sztuk, a sztyga snopów zboża to 20 sztuk snopów zboża,
- 1 izba to 40 sztuk, a izba guzików to 40 guzików,
- 1 kopa to 60 sztuk, a kopa jaj to 60 jaj,
- 1 wielka setka to 120 sztuk,
- 1 gros to 144 sztuk,
